Hyperbaric Oxigen Therapy

درمان با اكسيژن پرفشار  Hyperbaric Oxigen Therapy

 محمدرضا شكوري (MD)

پيشينه استفاده از اتاقكهاي پرفشار

مفهوم درمان پرفشار مطمئناً جديد نيست. اسناد و مدارك نشان مي‌دهد كه تنفس هواي پرفشار، براي موارد درماني از سال 1660 استفاده مي‌شد. اگر چه استفاده از اكسيژن پرفشار، بصورت قراردادي بيشتر به ايالات متحده محدود مي‌شود اما در ساير كشورها بيشتر از 100 سال استفاده شده است.

اولين استفاده از آن مربوط به درمان بندز Bends    ( درد شديد شكم و مفاصل دست و پا در اثر كاهش ناگهاني فشار) مي‌باشد. بندز در غواصاني كه در اعماق دريا به غواصي پرداخته و با سرعت به سطح برمي‌گشتند مشاهده مي‌شد. اين تكنولوژي در سال 1800 بوجود آمده است. 30 سال گذشته ، درمان با اكسيژن پرفشار بطور وسيعي پذيرفته شده و به عنوان يك يافته علمي براي درمان موارد متعدد و مهم استفاده مي‌شود. يك كميته به نام مؤسسه پزشكي زيرسطحي و شرايط پرفشار ، براي بيماري‌هايي كه به درمان با اكسيژن پرفشار[i] نياز است توصيه‌هايي ارائه مي‌دهند. اين موارد عبارتند از: گانگرن گازي، مسموميت با مونوكسيد كربن ، استنشاق دود سيگار و ... .

 پايه و اساس درمان اكسيژن پرفشار

تأثير درمان با اكسيژن پرفشار به يك قاعده كلي زمينه‌اي بستگي دارد. اكسيژن با اتصال گذرا به هموگلوبين گلبولهاي قرمز ، به سلولها و بافتها حمل مي‌شود. در شرايط طبيعي، وقتي كه هوا از طريق ريه‌ها وارد خون مي‌شود هموگلوبين تقريباً 100% با اكسيژن اشباع ميشود.

اما صدمات يا بيماريها ممكن است روند فوق را با محروم كردن سلولها و بافتها از تمام يا بخشي از اكسيژن، دچار اخلال كند. در چنين شرايطي، براي تأمين اكسيژن مورد نياز بدن، فشار طبيعي اتمسفريك به اندازه كافي توانايي ندارد. اگرچه هموگلوبين ميزان بيشتري از اكسيژن را جذب نمي‌كند اما اكسيژن پرفشار، پلاسماي خون (كه حجم عمده‌اي از خون را تشكيل مي‌دهد) را از اكسيژن اشباع نموده و در نتيجه تحويل اكسيژن به بافتها و سلولها افزايش مي‌يابد. در مقايسه با هوا كه 21% اكسيژن، در فشار يك اتمسفر، دارد 100% اكسيژن در فشار سه اتمسفر غلظت اكسيژن پلاسماي خون را 10 تا 15 برابر افزايش مي‌دهد كه منجر به افزايش اكسيژن رساني بافتها مي‌شود.

علاوه بر افزايش اكسيژن‌رساني خون، اكسيژن حمل شده به بدن در شريط فشار مناسب، باعث مي‌شود كه به ميزان زيادي توانايي گلبولهاي سفيد در كشتن باكتريها و برطرف كردن عفونت افزايش يابد همچنين اكسيژن پرفشار، بواسطه انقباض عروق خوني موجب كاهش تورم يا تجمع مايع مي‌شود و به بدن در ترميم زخم بافت پيوندي كمك مي‌كند. اين نتايج با اكسيژن سطحي كه از طريق ماسك يا لوله دميده مي‌شود ديده نشده است. در هر حال هيچ شواهدي مبني بر استفاده از اكسيژن سطحي براي درمان موارد پزشكي به جاي اكسيژن هيپربار وجود ندارد.

ميزان فشار و زمان اِعمال آن

فشار و زمان محدود بهترين نتايج را در اختيار ما قرار مي‌دهد: در داخل يك اتاقك پرفشار براي يك مدت زمان محدود (حدود 60 دقيقه) چه اتفاقي مي‌افتد كه به بهبودي افراد كمك مي‌كند؟ چه مدت در داخل يك اتاقك پرفشار با 50% بيشتر فشار هوا، 50% بيشتر مولكول تنفس مي‌كنيم؟

تنفس تقريباً‌ اكسيژن خالص در چنين اتاقكي، 5/7 بار بيشتر از تنفس طبيعي به ما اكسيژن مي‌رساند. در مدت يك ساعت ما مي‌توانيم 5/1 پوند (680 گرم) اكسيژن استنشاق نماييم. گلبولهاي قرمز به سرعت با اكسيژن اشباع مي‌شوند اما با اهميت‌تر از آن حل شدن اكسيژن‌هاي اضافي در داخل پلاسماي خون مي‌باشد. “پلاسما“، نه سلولهاي قرمز خون، نقش كليدي دارد. اين اكسيژن اضافي كمك مي‌كند تا بافتهايي كه كمبود اكسيژن دارند مجدداً به سطح اكسيژن مورد نياز خود برسند. اين عمل در تحريك بهبودي، در خلال دريافت اكسيژن و بعد از قطع آن نقش دارد. پس از قطع اكسيژن، سيستم رتيكولواند وتليال فعال مي‌شود. بعد از قطع اكسيژن پرفشار، هموستاز طبيعي با تحريك تطابق نسبت به سطح پايين‌تر اما طبيعي اكسيژن، عملكرد سلامت را حفظ مي‌كند.

براي افزايش فشار اكسيژن بافتي به مقدار بالاتر از 50 ميليمتر جيوه جهت القاي اثر ترميمي ، لازم است به فرد به مقدار جزئي ، اكسيژن تقريباً خالص با شرايط افزايش فشار ، بدهيم. در نمودار زير، فشار پاياني اكسيژن بافتي را مشاهده مي‌كنيم و افزايش فشار اكسيژن ورودي را، وقتي كه اكسيژن را با فشار 5/1 اتمسفر تنفس مي‌كنيم مي‌بينيم. يك افزايش خطي در سطوح اكسيژن بافتي در فشارهاي 1 و 2 اتمسفر در نمودار بالا ديده مي‌شود. وقتي فشار اتمسفر 100% بيشتر از سطح طبيعي افزايش مي‌يابد (2 اتمسفر) نمودار به صورت هندسي بالا مي‌رود. در سطوح بالاتر (بيشتر از 2 اتمسفر) اكسيژن بافتي بيش از حد افزايش مي‌يابد (هيپراكسي). لذا نياز به نظارت دقيق مي‌باشد زيرا حساسيت عصب به اكسيژن خيلي زياد مي‌تواند عوارض جانبي گذرا بوجود بياورد. اين حساسيت در سطوح كمتر از يك و سه/چهارم  اتمسفر رخ نمي‌دهد زيرا بدن مي‌تواند به صورت خود تنظيمي در مناطقي كه نياز بيشتري به اكسيژن دارد جذب اكسيژن را بالا ببرد و در مناطقي كه ميزان اكسيژن كافي است از ورود اكسيژن به بافت جلوگيري نمايد.

فاكتورهاي فيزيكي و گذرا گاهي اوقات نتايج خوب و متنوعي را در بيماران مختلف ايجاد مي‌كند. پزشك، ميزان اكسيژني را كه وارد بدن بيمار مي‌شود يا از آن خارج مي‌شود نمي‌تواند كنترل كند ضمناً ميزان آنزيم‌هاي اكسيداتيو بافتي هر بيمار با هم متفاوت است. نمودار بالا افزايش اكسيژن وريدي در فشارهاي مختلف را نشان مي‌دهد. براي تمايز افزايش خطي از افزايش هندسي، نمايشگرها به صورت افزايش فشار و فشار هيپربار مشخص شده است. مشكلي كه درفهم اكسيژن درماني ديده مي‌شود ابهام بين اشباع و فشار اكسيژن به صورت 100% در مقابل 100ميليمتر جيوه است. تنها اكسيژن محلول است كه فشار (يا فشار جزئي[ii]) توليد مي‌نمايد.

تفاوت در ميزان اكسيژن كه توسط پلاسما (به صورت محلول) حمل مي‌شود با اكسيژن هموگلوبين اين اختلاف را به وجود مي‌آورد. يك گرم هموگلوبين تنها با 34/1 ميلي ليتر اكسيژن اشباع شده و اكسي هموگلوبين را بوجود مي‌آورد. 100ميلي ليتر از خون فرد سالم در فشار طبيعي، 19 ميلي ليتر اكسيژن به صورت اكسي هموگلوبين و 3/0 ميلي ليتر اكسيژن دارد. به طور طبيعي هموگلوبين اشباع پذيري تا حداكثر 98% را دارد. و فشار اكسيژن محلول در ابتدا 95 ميلي متر جيوه است كه در سطح بافت به 39 ميلي متر جيوه كاهش مي‌يابد. تنفس اكسيژن خالص در 5/2 برابر فشار اتمسفر يك، مقدار اكسيژن محلول در پلاسما را در حدود 6 ميلي ليتر در هر 100 ميلي ليتر خون افزايش مي‌دهد. اين افزايش حجم اكسيژن به مقدار قابل توجهي فشار اكسيژن را بالا مي‌برد و فشار اكسيژن آزاد شده در سطح بافتي را تا 200 ميلي ليتر افزايش مي‌دهد.

 اكسيژن رساني پرفشار كمك مي‌كند تا در شرايطي كه بدن به علت پايين بودن سطح اكسيژن بافتي دچار عارضه شده ترميم شود.  جلسات متعدد هيپرباريك در بهبودي انواع حالات مثل كم خوني، سوختگي و صدمات ناشي از فشردگي كمك ‌كننده است. پيوندهاي پوستي ضعيف اغلب با اكسيژن رساني هيپرباريك بهبود مي‌يابد. درمان عفونت‌هاي مشكل با اكسيژن رساني پرفشار از جمله اكتينومايكوزيس، اوستئوميليت، زخم‌هاي ديابتيك، گانگرن و ساير عفونت‌هاي موجود دربافت مرده، افق‌هاي جديدي را به وجود آورده است.

 نقش اكسيژن پرفشار براي كمك به رفع صدمات غواصي

از مدتها قبل درمان با اكسيژن پرفشار به عنوان يك درمان قابل قبول و شناخته شده براي صدمات غواصي مرتبط با فشار استفاده شده‌است. اين صدمات در مجموعه‌اي به نام بيماري برداشت فشار[iii] كه شامل آمبولي گاز شرياني[iv] و بيماري برداشت فشار است شناخته شده‌اند. اين دو بيماري بطور مجزا توصيف شدند زيرا علت‌هاي فرضي آنها متفاوت هستند. اما در عمل (بطور كاربردي) تمايز اين دو بيماري از يكديگر بر اساس علايم و نشانه‌هاي غواصان غير ممكن است.

در واقع شروع درمان و حفظ ثبات در يك غواص آسيب ديده بستگي به وضعيت غواص دارد نه به يكي از اين دو بيماري (DCI ، AGE) كه غواص از آن رنج مي‌برد. اگر به يك آسيب غواصي مشكوك شديد خود را به سرعت به يك مركز اورژانس و يك منبع اكسيژن برسانيد. برداشت فشار تصور مي‌شود با تشكيل حباب‌هايي در داخل بافتهايي كه جريان خون و انتقال اكسيژن در آن متوقف شده بوجود مي‌آيد. آمبولي گاز شرياني، از طرف ديگر، به علت ورود حبابهايي به داخل جريان خون شرياني از طريق پاره شدن بافتهاي ريوي اتفاق مي‌افتد. درمان شناخته شده بيماري برداشت فشار و آمبولي گاز شرياني، ايجاد فشار مجدد است. تا اندازه حباب كاهش يافته و به تدريج بر طرف شود.

انواع اتاقك فشار

 اتاقكهاي پرفشار معمولاً به دو دسته اصلي تقسيم‌بندي مي‌شوند. تك نفره و چند نفره (تك صندلي و چند صندلي).

 اتاقك‌هاي يك نفره ( تك صندليMono place): اولين نمونه آن در سال 1960 معرفي شد. اتاقك‌هاي تك صندلي صرفاً براي يك بيمار طراحي شده بود. اين اتاقك به شكل لوله را معولاً از مواد خالص آكريليك مي‌ساختند. در اين اتاقك‌ها از اكسيژن محيطي 100% تا فشار مطلق سه اتمسفر (اتمسفر) استفاده مي‌شد.

غلظت بالاي اكسيژن در اين اتاقك‌هاي يك نفره براي استفاده از هر نوع تجهيزات الكترونيكي ممانعت به عمل مي‌آورد. در هر صورت تهويه‌هاي مخصوص و سيستم‌هاي نمايشگر (مونيتورينگ) در بعضي اتاقك‌هاي يك نفره اجازه مي‌داد كه به درمان بيمار پر خطر بپردازند.

از آنجايي كه در زمان درمان، دسترسي به اتاقك‌هاي تك نفره محدود مي‌باشد اين وسايل براي موارد بيماري با شدت كم و صدمات ناشي از موارد غير غواصي استفاده مي‌شود. اين اتاقك‌ها در بيمارستان در دسترس عموم قراردارد. زيرا نسبتاً ارزان و كم حجم مي‌باشد و نسبت به اتاقك‌هاي بزرگ به كاربران كمتري نياز دارد. عيب بزرگ اين اتاقك‌هاي تك نفره در تنهايي بيمار و دسترسي محدود است. به همين دليل براي استفاده از داروها و ارزيابي پيشرفت درمان با مشكل مواجه مي‌باشيم.

اتاقك‌هاي چند نفره (چند صندلي Multi place): محفظه‌هاي ارجح براي غواصان آسيب ديده در هر مكان، اتاقك‌هاي چند نفره از جنس استيل است. و معمولاً استوانه‌اي يا گنبدي است. در اين اتاقك‌ها براي 2 تا 18 نفر ( براساس اندازه‌هاي متفاوت) جا تعبيه شده است و قادرند حداقل فشار 6 اتمسفر را ايجاد نمايند.

پرسنل (كاربران) آموزش‌ديده در مدت درمان بيماران به همراه آنها در اتاقك حضور دارند و به دقت علايم و نشانه‌هاي بيماران را ارزيابي نموده و در صورت نياز داروها و مايعات را به بيماران مي‌دهند. در اتاقك‌هاي چند نفره از هواي محيط استفاده مي‌شودو بيماران از طريق ماسك صورت، هود يا لوله داخل تراشه، اكسيژن يا ساير گازهاي درماني را تنفس مي‌نمايند. پرسنل پزشكي ممكن است از طريق يك سيستم بسته يا سرسرا در خلال درمان، به داخل اتاقك وارد و يا از آن خارج شوند. به اين طريق مي‌توانند مستقل از محفظه تحت فشار نسبت به جابجايي كارورزان و تجهيزات پزشكي اقدام نمايند. مزيت بعدي و عمدة اين اتاقك‌ها در ظرفيت آن براي درمان، به مدت طولاني است. معايب عبارتند از: قيمت بالاتر اتاقك چند نفره نسبت به اتاقهاي تك نفره، نياز به حضور پرسنل كاربر بيشتر و اندازه بزرگ آن است كه در موقعيت‌هاي كوچك آن را غير كاربردي مي‌نمايد.

اتاقك‌هاي قابل‌حمل (Portable chambers ): يك زير مجموعه از اتاقك‌هاي تك‌نفره، اتاقك‌هاي كوچك قابل حمل مي‌باشد. كه اخيراً به جامعه غواصي معرفي شده‌است. اين تجهيزات كوچك و بادشونده براي درمان موارد اورژانس در مكانهاي نزديك طراحي مي‌شوند و با هواي يك كمپرسور يا تانكهاي اسكوبا كار مي‌كنند. اين اتاقك‌ها سبك و ارزان مي‌باشند. اما صرفاً به ميزان 3 اتمسفر فشار ايجاد مي‌كنند بنابراين براي صدمات غواصي محدوديت استفاده وجود دارد.

چندين مدل اتاقك‌هاي كوچك و تك نفره قابل حمل در دسترس مي‌باشد. سرويس‌هاي پري‌بارومديكال[v] يك مدل چرخدار را براي راحتي بيشتر ساخته است. دو مدل Heperlite و Chambelite نيز اتاقك‌هاي كوچك قابل حمل هستند. يك نوع استوانه اي قابل حمل و جمع شونده وجود دارد كه حمل و نقل راحتري دارد و مي‌تواند توسط تانك اسكوباي استاندارد باد شود.  اتاقك‌هاي قابل حمل بزرگ كه از استيل ساخته مي‌شوند از اتاقك‌هاي باز شونده خيلي سنگين‌ترند.

اين اتاقك‌هاي براي انتقال بيماراني كه  در خلال عمليات غواصي نظامي، علمي و صنعتي آسيب ديده‌اند استفاده مي‌شود. در هر حال اين اتاقك‌ها قادرند تا 6Aat. (اتمسفر) فشار توليد كنند و براي درمان اكثر آسيب‌ها مناسبند. اما نحوه طراحي آنها صرفاً براي انتقال مي‌باشد. علاوه بر اين بايد با يك اتاقك چند نفره در يك مركز پزشكي مرتبط باشند. ( اتاقك‌هاي قابل انتقال نيروي دريايي ايالت متحده با پيشرفته‌ترين تكنولوژي و طراحي ، در حال حاضر توسط واحدهاي متحرك غواصي ، در نقاط دوردست ، استفاده مي شوند. اتاقك مخروطي شكل قابل انتقال ، 6 اتمسفر فشار توليد مي كند و معمولاً بخشي از يك سيستم پروازي است كه با ايجاد فشار بالا و بصورت يك نفره ، از طريق بالگرد حمل مي شود.)

چگونگي درمان با اكسيژن پرفشار

در موارد آمبولي گاز شرياني و بيماري برداشت فشار شديد، فشار هيپرباريك براي كاهش اندازه حباب‌هاي بزرگ حياتي است. درمان اكسيژن هيپربار با يك پروتوكل ويژه به نام جدول درماني آغاز مي‌شود. جداول درماني متفاوت وجود دارد كه هر كدام با شروع تنفس اكسيژن، يك برنامه فشار در واحد زمان مختص خود را دارد.

رايج ترين جدول درماني براي حوادث غواصي تفريحي، جدول 6 درمان نيروي دريايي ايالات متحده است. ساير جداول درماني كه براي انواع مختلف حوادث غواصي با شدت علايم متفاوت كاربرد دارد نيز طراحي شده‌است. اين غواصان تا عمق 108 پا (33 متر) يا بيشتر، به مدت چند ساعت يا چند روز غواصي مي‌كنند. ضمناً جداول درماني خاصي براي درمان موارد غير غواصي مثل: مسموميت با مونوكسيد كربن، عفونت‌هاي شديد مثل گانگرن گازي و صدمه بافتي وجود دارد. پزشك درمانگر بايد به بيمار بگويد كه از چه نوع جدول درماني و براي چه و چرا استفاده مي‌كند.

براي كاهش خطر آتش‌سوزي در اتاقك‌ها به علت جرقه‌هاي الكتريسيته ساكن، بيماران و مراقبان بايد لباس 100% كتان يا ضدآتش بپوشند. علاوه بر اين بر روي كفش‌ها هم لازم است پوشش از جنس كتان استفاده شود. همه تجهيزات الكتريكي لازم است با ولتاژ كم كار كند يا به طور كامل پوشيده باشند. بعضي از اقلام كه حاوي تركيبات فرار و قابل اشتعال هستند را نبايد به داخل اتاقك برد مثل: فندك، كبريت، سمعك، ساعت، اسپري مو، روغن مو، لنز سخت تماسي، پماد يا موادي كه از ماده مشتعل ساخته مي‌شود.

در خلال درمان، مراقبان داخل اتاقك، عمليات را هدايت كرده وبا پرسنل خارج اتاقك ( پزشك و ناظران پزشكي) از طريق يك ميكروفون و اسپيكر ارتباط برقرار مي‌كنند. مشاهده چشمي نيز از خارج و داخل اتاقك از طريق پنجره، تلويزيون مدار بسته امكان‌پذير است. بر اساس اندازه و شكل اتاقك بيمار، ممكن است به صورت نشسته يا خوابيده در داخل اتاقك قرار بگيرد. بيماران با ماسك بيني، دهاني يا يك هود براي تنفس گازهاي درماني ممكن است از محلول گازي اكسيژن و نيتروژن (نيتروكس) يا اكسيژن و هليوم (هليوكس) استفاده ‌كنند.

از بيماراني كه در يك اتمسفر هيپربار هستند درخواست مي‌شود كاملاً آرام و لخت با حداقل حركت و صحبت درجايشان قرار گيرند. به آنها اجازه داده مي‌شود كتاب و مجله بخوانند يا تلويزيون تماشا كنند و حتي در طول درمان به خواب روند. نشستن يا دراز كشيدن به گذاشتن يك پا بر روي پاي ديگر وقتي كه بيمار در اتاقك تحت فشار قرار مي‌گيرد ارجح است. بايد از وي در خصوص شنوايي واضح سوال شود بويژه موقعي كه در شرايط غوص غواصي قرار دارد.

بيماراني كه به درمان اكسيژن هيپربار نياز دارند قادر به شنيدن واضح نيستند در اين موارد در صورت امكان به آهستگي فشار را به ميزان 1.FSW/MIN  بالا مي‌بريم. اگر بيمار به درمان چند جلسه‌اي نياز دارد براي وي عمل جراحي به نام ميرينگوتومي ممكن است انجام گيرد. در اين روش بابي حسي موضعي در كانال گوش  پرده گوش بي‌حس مي‌شود و سپس با وسيله خاصي، يك سوراخ كوچك در پرده گوش ايجاد مي‌كنيم. اين سوراخ اجازه مي‌دهد كه گاز از گوش مياني خارج شود. حتي اگر شيپور اُستاش به طور كامل بسته باشد از طريق گوش تهويه گاز صورت مي‌گيرد. پرده گوش به خودي خود ظرف چند روز، بدون بر جاي گذاشتن آسيبي يا بيماري شنوايي ترميم مي‌شود.

در هنگام غواصي، با افزايش فشار، بيماران گرما و سفتي را تجربه مي‌كنند سپس به هنگام صعود، به علت انبساط گازي، هواي محفظه به طور قابل ملاحظه‌اي سرد مي‌شود.

از آنجايي كه اتاقك‌ها از جنس استيل است وقتي كه گازهاي زايد از آن خارج مي‌شود و يا تحت فشار مي‌باشد سر و صدا خيلي زياداست به طوري كه نمي‌توانيم با هم صحبت كنيم. به تدريج فشار داخل اتاقك بالا مي‌رود و تراكم گاز (دانسيته) زياد مي‌شود صداها در هم مي‌رود و در نتيجه صحبت كردن قابل فهم نمي‌باشد. به طور كلي درمان در داخل اتاقك ناخوشايند و دردناك نيست. اما بعضي از بيماران ممكن است احساس ترس در مكان بسته[vi] داشته باشند كه پزشكان براي آنها از داروي آرام بخش استفاده مي‌كنند.

شرايط استفاده از محفظه فشار

آمبولي گاز شرياني و بيماري برداشت فشار (DCS) از جمله اورژانس‌هاي پزشكي مي‌باشند كه به درمان سريع با ايجاد فشار مجدد نياز دارد. علائم و نشانه بيماريهاي برداشت فشار، اغلب ظرف 15 دقيقه تا 24 ساعت بعد از برگشتن يك غواص به سطح آب ظاهر مي‌شود. اگر بعد از غواصي بيمار پرواز نمايد علايم ممكن است بعداً ظاهر شود. اگر بيمار علائم و نشانه‌هاي بيماري برداشت فشار را داشته باشد و هر چه زودتر در يك اتاقك درمان شود شانس بهبودي افزايش مي‌يابد.

اگرچه همه علائم بيماري برداشت فشار با هم مورد توجه قرار مي گيرند ، در شروع درمان يك آسيب غواصي، يك امدادگر نبايد وقت را براي تشخيص قطعي تلف نمايد. براي هر غواص آسيب ديده مي بايست به صورت اورژانسي ، اكسيژن نازال در محل انجام غواصي شروع شود ، حتي اگر علائم اوليه نسبتاً خفيف باشد مي تواند به سرعت بدتر شود. لذا نبايد با اغماض با علائم بيمار برخورد كرد.

در موارد اثبات شده بيماري بعضي از غواصان ، در ابتدا از قبول درمان امتناع نمودند. جالب اينكه علائم ضعف ، خستگي، يا درد مفاصل را صرفاً به مناسب نبودن لباسهاي مرطوب غواصي يا يك غوص سخت نسبت   مي دادند. اين غواصان در مدت چند ساعت دچار فلجي مي شدند. در چنين شرايطي لازم است علائم بيمار به سرعت گزارش شده ، ضمن انجام مانيتور دقيق از بيمار ، از اكسيژن 100% نيز استفاده شود. گاهي اوقات با شروع تنفس اكسيژن 100% ، علائم اوليه بيمار موقتاً بهبود   مي يابد. اين يافته را به عنوان علامت بهبودي كامل بيماري نپنداريد زيرا ممكن است پس از مدتي علائم بيماري دوباره بازگردد.

 اگر بعد از غواصي هر يك از علائم و نشانه هاي زير را تجربه نموديد يا احساس ناخوشايندي داشتيد ، به رهبر گروه غواصي مراجعه نموده تا براي درمان با اتاقك پرفشار شما را راهنمايي نمايد.

آمبولي گازي شرياني

علائم يا Symptoms : علائم اين بيماري عبارتند از سرگيجه (Dizziness) ، تاري ديد (Visual blurring) ، درد سينه (Chest pain) ، گيجي (Disorientation) ، تغيير رفتاري (Personality cheng) ، ضعف (Weakness) يا فلجي (Paralysis)

نشانه ها Signs :  اين نشانه ها عبارتند از خونريزي كف آلود از دهان يا بيني ، فلجي (Paralysis) يا ضعف  (Weakness) ، تشنج (Convulsion)، افت سطح هوشياري (Unconsciosness) ، احتمال قطع تنفس (Breath disruption) و مرگ.

توجه نماييد كه ممكن است علائم و نشانه هاي بيماري معمولاً در جريان رسيدن به سطح يا بلافاصله بعد از رسيدن به سطح ، همانند يك سكته مغزي ، بروز نمايد.

بيماري برداشت فشار

علائم يا Symptoms : علائم اين بيماري عبارتند ازخستگي غيرمعمول (Unusuall fatigue)، خارش پوست (Skin itch)، درد در بازوها ، پاها يا Torso ، سرگيجه     (Dizziness)، كرختي (Numbness) ، مورمور شدن     (Tingling) و فلجي (Paralysis)، تنفس كم عمق       (Shortness of breath)

نشانه ها Signs :  اين نشانه ها عبارتند از لك لك شدن پوست (Blotchy rash)، ضعف (Weakness) يا فلجي (Paralysis)، تلوتلو خوردن (Staggering)، سرفه هاي اسپاسمي (Coughing spasms)، كلاپس يا افت سطح هوشياري.

علائم و نشانه ها معمولاٌ در مدت 15 دقيقه تا 12 ساعت پس از رسيدن به سطح ظاهر مي شود. اما در موارد شديد بيماري ، ممكن است حتي قبل از رسيدن به سطح يا بلافاصله بعد از آن بروز نمايد. تاخير در ظهور علائم نادر است مگر اينكه بلافاصله پس از غواصي ، فرد اقدام به پرواز يا سفر هوايي كند.

موارد استفاده درماني از اتاقك پرفشار

در چهل سال گذشته كه درمان با اكسيژن پرفشار براي طيف وسيعي از موارد پزشكي توصيه شده است ، اغلب بدون تاييديه معتبر علمي ، در امور درماني و سلامت مورد استفاده قرار مي گرفت. « جمعيت پزشكي زيردريايي و طبِ هايپربار Undersea & Hyperbaric Medical Society » استفاده از اكسيژن پرفشار را براي مواردي كه به نظر مي رسد شواهد منطقي علمي يا تجارب كلينيكي معتبر دارد توصيه مي نمايد. در اين موارد، ارجاع فوري مصدوم به مركزي كه مجهز به اتاقك پرفشار مي باشد ، ضروري است.

كاربرد درماني اكسيژن پرفشار با شواهد مستند علمي و به عنوان درمان اصلي شامل موارد زير مي باشد: بيماري برداشت فشار ، آمبولي گازي شرياني ، مسموميت شديد با منواكسيد كربن و استنشاق دود .

از سوي ديگر كاربردهاي كمكي درمان با اكسيژن پرفشار نيز شامل موارد زير است : پيشگيري و درمان نكروز استخواني ناشي از امواج راديويي ، بهبود پيوند پوستي و ترميم بافت ، ميونكروز كلستريديومي .

همچنين در موارد زير شواهد علمي پيشنهادي براي درمان كمكي وجود دارد : استئوميليت خاموش[vii] ، آسيب تشديد شده در اثر پرتوگيري ، آسيب ايسكيميك حاد ناشي از تروما ، نقص طولاني مدت ترميم زخم ، كم خوني اختصاصي ناشي از خونريزي .

بطور واضحي اكسيژن پرفشار در بيماري هايي همچون اسكلروز مولتي پل و دمانس بي اثر است. اما علي رغم خطر درماني ، استفاده از آن كماكان ادامه دارد. در مواردي براي درمان روماتيسم مفصلي ، سيروز ، زخم معده و دوازدهه كه استفاده از اكسيژن پرفشار ، بصورت آزمايشي و با روشهاي كلينيكي كاملاَ كنترل شده، مورد استفاده قرار مي گيرد، هر چند اثرات آن ثابت نشده است.

خطرات ناشي از كاربرد درماني اكسيژن پرفشار و استفاده از اتاقك HB

خطرات بالقوه و محاسبه نسبت سود به ضرر براي استفاده از اكسيژن پرفشار ، در روشهاي درماني مورد تاكيد قرار گرفته است. عوارض جانبي اغلب خفيف و برگشت پذيرند. اما مي تواند شديد و براي حيات فرد مخاطره آميز باشد. بطور كلي اگر فشار از 300 كيلوپاسكال بالاتر نرود و طول مدت درمان كمتر از 120 دقيقه باشد درمان با اكسيژن پرفشار ايمن است.

در مجموع علائم شديد دستگاه عصبي مركزي در يك تا دو درصد بيماران درمان شده ، باروتروماي علامت دار و برگشت پذير  در 15 تا 20 درصد ، علائم ريوي در 15 تا 20% و علائم چشمي برگشت پذير در بيش از 20% بيماران ديده مي شود. مايوپي برگشت پذير به علت سميت اكسيژن براي عدسي چشم ، شايع ترين عارضه جانبي است كه مي تواند براي هفته ها يا ماه ها ادامه يابد. رفتار شبيه به تشنج به ندرت ديده مي شود و معمولاَ آسيب دائمي بر جاي نمي گذارد. همچنين در يك مطالعه ، اثر احتمالي سرطانزايي اكسيژن پرفشار كه در مطالعات گسترده ديگر ثابت نشده است ، مطرح گرديد.

از جمله عوارض جانبي استفاده از اين روش ، ترس فرد از مكانهاي بسته (Claustrophobia)، ميوپي برگشت پذير ، خستگي ، سردرد ، استفراغ مي باشد.

از ديگر عوارض استفاده از اتاقك HB ، باروتروما است كه بصورت آسيب گوش ، آسيب سينوس ، تخريب گوش مياني و آسيب ريوي ظاهر مي شود. همچنين عوارض سميت اكسيژن برروي مغز بصورت تشنج ، اختلالات رفتاري ،ادم ريوي ،خونريزي ريوي ونارسايي ريوي بروز  مي نمايد.

بيماري برداشت فشار بصورت پنوموتوراكس و آمبولي گازي هم بعنوان عارضه اطاقك مطرح مي باشد. قبل از شروع درمان با اكسيژن پرفشار ، بايد پنوموتوراكس را به اندازه كافي تخليه نمود. اثر سمي اكسيژن بر روي ريه كه با علائم و نشانه هاي سفتي سينه ، سرفه و كاهش برگشت پذير عملكرد ريه ها همراه است ، مي تواند به دنبال درمانهاي مكرر رخ دهد و بيشتر در بيماراني ظاهر مي شود كه قبل از درمان در معرض حجم بالاي اكسيژن قرا گرفته اند.

براي پيشگيري از مسموميت بافتها با اكسيژن ،     مي توان هر 30 دقيقه به مدت 5 دقيقه هواي طبيعي را وارد اتمسفر نمود . در اين صورت آنتي اكسيدانها با راديكالهاي اكسيژن آزاد كه در خلال دوره هيپراكسيد بوجود آمده اند رقيق مي شوند.

Ref :

1.       Leach R.M, et al (1998), Hyperbaric Oxigen Therapy , BMJ, 317:1140-1143(24oct.)

2.       Diver A.(1999), Good pressure, the magazine of Divers Alert Network, Nov-Dec1999

[i] - Undersea & hyperbaric Medical society (UHMS)

[ii] - partial Pressure

[iii] - Decompressure

[iv] - Arterial Gas Embolism

[v] - Perry Baro Medical

[vi] - Clauster phobia

[vii] - Refractory Osteomyelitis

http://www.marinemedicine.blogfa.com/post-13.aspx